بازخوانی مفهوم تضاد در ارتقا تنوع بصری فضاهای عمومی شهری، نمونه موردی: میدان بهارستان تهران

موضوع کیفیت فضاهای عمومی شهری یکی از نقاط تمرکز پژوهش‌های اخیر طراحی شهری بوده و تلاش در جهت ایجاد فضای عمومی شهری که رضایت شهروندان در وجوه مختلف را جلب نماید، به عنوان یکی از راهبردهای اصلی    پروژه‌های طراحی‌شهری مطرح شده است. به نظر می‌آید در این میان کیفیت بصری فضا به علت تعامل دیداری مستقیم با چشم انسان یکی از نخستین گام‌های درک خوشایندی فضا توسط شهروندان می‌باشد. در مبانی طراحی شهری این موضوع با زیبایی‌شناسی بصری فضاهای عمومی شهری همراه می‌شود و مفاهیم پایه‌ای همچون تناسب، تباین، هماهنگی، تضاد و ... در این ارتباط مطرح می‌شوند. در میان این مفاهیم تباین و تضاد از ابهام بیشتری نسبت به بقیه برخوردار بوده و نوع استفاده از آن‌ها می‌تواند برآیندهای مختلفی را به همراه داشته باشد. به نوعی می‌توان گفت بین درجه‌های انتهایی تباین و درجات ابتدائی تضاد یک همپوشانی ایجاد می‌شود. با وجود آن که در ظاهر واژه تضاد بار منفی به ذهن متبادر می‌شود ولی هنگامی که این موضوع در طراحی شهری مطرح می‌شود چگونگی استفاده ازآن است که می‌تواند منفی یا مثبت باشد. نگاه به اغلب فضاهای شهری شاخص بیانگر این مطلب است که در عمده این فضاها درجه‌ای از تضاد وجود داشته است. تاریخ طراحی شهری در ایران دارای گنجینه‌ای از تجربه‌های غنی استفاده هوشمند از تضاد در فضاهای شهری است. در تاریخ معماری و شهرسازی قرن بیستم نیز موضوع پیچیدگی و تضاد یکی از مهم‌ترین نقدهای پست مدرنیسم بر دوران مدرنیسم بوده است. با توجه به یکنواختی حاکم بر سیمای فضاهای عمومی شهری در شهرهای امروزی ایران به نظر می‌آید‌ می‌توان از   پتانسیل‌های تضاد در ایجاد تنوع بصری بیشتر بهره برد. میدان بهارستان تهران یکی از بارزترین نمونه‌هایی است که با وجود داشتن این پتانسیل غنی از تضاد به خوبی مورد بررسی قرار نگرفته و جایگاه این تضاد در زیبایی‌شناسی فرمی میدان به خوبی تحلیل نشده است. این امر خود زمینه ساز عدم وجود یک انجام بصری و عدم ادراک بصری مناسب شده است.  این مقاله با تکیه بر روش تحقیق توصیفی و گردآوری اطلاعات به روش میدانی و مشاهده‌ای ابتدا به تعاریف تضاد و تباین و درجه‌های آن‌ها پرداخته، ‌سپس رابطه بین پیچیدگی و تضاد با جالب بودن و دلپذیر بودن فضاهای عمومی شهری را در تحلیل میدان بهارستان مورد بررسی قرار ‌می‌دهد. مجموع تحلیل‌ها در بازخوانی مفهوم تضاد در میدان بهارستان حکایت از آن دارد که تجربه طراحی دوره‌های مختلف تاریخی در مهم‌ترین عناصر ساختار بصری میدان بهارستان یعنی مجلس ملی، مسجد سپهسالار و مجلس شورای اسلامی سبب ایجاد صحنه‌ای از همنشینی این عناصر در یک تضاد مثبت دارد و فضای باز میدان بهارستان به نوعی روایتگر این تابلوی تنوع بصری است. توجه به این پتانسیل یکی از مهم‌ترین گام‌ها در ارتقا تنوع بصری میدان بوده که در ارتباط باارتفاع جداره‌ها و عناصر ارتفاعی میدان می‌باشد. این پتانسیل تضاد می‌تواند به درون میدان نیز رسوخ کرده و در طرح‌های ساماندهی میدان با استفاده از تضاد در کف، بدنه و مبلمان در همراهی با تضاد موثر عناصر فرمی میدان در راه دستیابی به هویت خاص میدان بهارستان گام برداشت.